Μικρό Αφιέρωμα στο Ζωγράφο της Ρωμιοσύνης,
Θεόφιλο Χατζημιχαήλ
μέσα από χαρακτηριστικά κείμενα του Γιώργου Σεφέρη, του Γιάννη Τσαρούχη και του Οδυσσέα Ελύτη και, φυσικά, μέσα από τους πίνακές του με θέματα από την ηρωική Ελλάδα
-χωρίς τα παιδιά αλλά, για τα παιδιά-
Αγαπητοί γονείς, ήταν στο πρόγραμμά μου να ασχοληθούμε στην τάξη με το Θεόφιλο και το έργο του αυτή την περίοδο αλλά, επειδή αυτό δεν είναι εφικτό, προτείνω να δείτε με τα παιδιά αυτό το αφιέρωμα, να συζητήσετε με αφορμή τα κείμενα και τις εικόνες και, γιατί όχι, να τα παροτρύνετε να ζωγραφίσουν τα δικά τους έργα.
Κάθε έργο τέχνης έχει να πει πολλά στα παιδιά, αλλά η λαϊκή ζωγραφική ακόμα περισσότερα, γιατί είναι πολύ κοντά στη δική τους αντίληψη.
Γ.Σ.
"... Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας φτωχός φουστανελάς που είχε τη μανία να ζωγραφίζει. Τον έλεγαν Θεόφιλο. Τα πινέλα του τα κουβαλούσε στο σελάχι του, εκεί που οι πρόγονοί του βάζαν τις πιστόλες και τα μαχαίρια τους. Τριγύριζε στα χωριά της Μυτιλήνης, τριγύριζε στα χωριά του Πηλίου και ζωγράφιζε. Ζωγράφιζε ό,τι του παράγγελναν, για να βγάλει το ψωμί του. Υπάρχουν στον Άνω Βόλο κάμαρες ολόκληρες ζωγραφισμένες από το χέρι του Θεόφιλου, καφενέδες στη Λέσβο, μπακάλικα και μαγαζιά σε διάφορα μέρη που δείχνουν το πέρασμά του –αν σώζουνται ακόμη. Ο κόσμος τον περιγελούσε. Του έκαναν μάλιστα και αστεία τόσο χοντρά, που κάποτε τον έριξαν κάτω από μιαν ανεμόσκαλα και του 'σπασαν ένα δυο κόκαλα. Ο Θεόφιλος, ωστόσο, δεν έπαυε να ζωγραφίζει σε ό,τι έβρισκε. Είδα πίνακές του φτιαγμένους πάνω σε κάμποτο, πάνω σε πρόστυχο χαρτόνι. Τους θαύμαζαν κάτι νέοι που τους έλεγαν ανισόρροπους oι ακαδημαϊκοί. Έτσι κυλούσε η ζωή του και πέθανε ο Θεόφιλος, δεν είναι πολλά χρόνια, και μια μέρα ήρθε ένας ταξιδιώτης από τα Παρίσια. Είδε αυτή τη ζωγραφική, μάζεψε καμιά πενηνταριά κομμάτια, τα τύλιξε και πήγε να τα δείξει στους φωτισμένους κριτικούς που κάθονται κοντά στο Σηκουάνα. Και οι φωτισμένοι κριτικοί βγήκαν κι έγραψαν πως ο Θεόφιλος ήταν σπουδαίος ζωγράφος. Και μείναμε με ανοιχτό το στόμα στην Αθήνα. Το επιμύθιο αυτής της ιστορίας είναι ότι λαϊκή παιδεία δε σημαίνει μόνο να διδάξουμε το λαό αλλά και να διδαχτούμε από το λαό..."(Γιώργος Σεφέρης).
«...Φορούσε πάντα φουστανέλα, που δεν ήταν η φορεσιά της πατρίδας του. Μα, για τον Θεόφιλο, αυτό δεν ήταν μόνο μια καλλιτεχνική παραξενιά ή επίδειξη. Ήταν κάτι παραπάνω: μια ένδειξη πίστεως αυτή η λατρεία της φουστανέλας, λατρεία οφειλόμενη στην ποιητική της σημασία. (...) Ο Θεόφιλος, άλλωστε, ήθελε να 'ναι σαν παλιός οπλαρχηγός, σαν κι αυτά τα άστατα είδωλά του που τόσο συχνά ζωγράφιζε». Τη φουστανέλα του την απαρνιόταν μόνο για να ντυθεί Μεγαλέξανδρος τις Απόκριες, ενώ συνήθιζε να οργανώνει λαϊκές παραστάσεις κατά τη διάρκεια των εθνικών γιορτών, φτιάχνοντας τα σκηνικά και τα κουστούμια..." (Γιάννης Τσαρούχης)
"...Επιστρέφοντας από την Αμερική, τον Ιούνιο του 1961, σταμάτησα για λίγες μέρες στο Παρίσι. Και καθώς βγήκα να χαζέψω στους δρόμους, το πρώτο πράγμα που είδα ήτανε, σε μια βιτρίνα βιβλιοπωλείου όπου συνήθιζα να πηγαίνω άλλοτε, η μεγάλη “αφίσα” της έκθεσης Θεόφιλου που είχε ανοίξει, ακριβώς εκείνη την εβδομάδα, στις αίθουσες του Λούβρου. Η καρδιά μου άρχισε να χτυπά δυνατά. Ε λοιπόν ναι, υπήρχε δικαιοσύνη σ’ αυτό τον κόσμο. (…) Στις μεγάλες αίθουσες του Λούβρου, καθώς τριγύριζα τώρα και ξανακοίταζα τα έργα αυτά, ένιωθα κοντά στο αίσθημα της υπερηφάνειας, τ’ ομολογώ, κι ένα άλλο αίσθημα ξεριζωμού, κάτι σαν αυτό που είχα νιώσει στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου με τα μάρμαρα του Παρθενώνα. Μοιραία, συλλογιζόμουνα τα περισσότερα απ’ αυτά θα σκόρπιζαν μια μέρα στις συλλογές της Ευρώπης ή της Αμερικής. Και το άλλο βράδυ, καθώς έτρωγα με τον Teriade, του το εξομολογήθηκα. Πήρε ένα ύφος παράξενο, με κοίταξε στα μάτια κι αντί να μου αποκριθεί, με ρώτησε αν είχα σκοπό, τώρα που επέστρεφα στην Ελλάδα, να πάω στη Μυτιλήνη. Θα είχε, λέει, μια θερμή παράκληση να μου κάνει: να πληροφορηθώ και να του γράψω αν, ανάμεσα στη Χώρα και στη Βαρειά, βρισκότανε κανένα οικόπεδο κατάλληλο για Μουσείο. “Μουσείο;” ρώτησα ξαφνιασμένος. “Ναι, για το Μουσείο Θεόφιλου” μου αποκρίθηκε ήρεμα..." (Οδυσσέας Ελύτης).
Το Μουσείο Θεόφιλου ανεγέρθηκε το έτος 1964 στη Βαρειά της Μυτιλήνης, εκεί όπου γεννήθηκε και πέρασε τα παιδικά του χρόνια ο λαϊκός ζωγράφος, με έξοδα του Μυτιληνιού, φημισμένου καλλιτεχνικού εκδότη στο Παρίσι, Στρατή Ελευθεριάδη (Teriade).
Το 1965 ο Teriade το δώρησε στο Δήμο της Μυτιλήνης μαζί με 86 πίνακες του Θεόφιλου, από την ιδιωτική του συλλογή, και από τότε λειτουργεί ως Δημοτικό Μουσείο. Το κτίριο είναι κτισμένο με μυτιληνιά πέτρα, που ταιριάζει απόλυτα με τον απέραντο ελαιώνα που το περιβάλλει.
Αποτελείται από τέσσερις συνεχόμενες αίθουσες, μέσα στις οποίες υπάρχουν 86 ζωγραφικοί πίνακες του Θεόφιλου.
Πρωταγωνιστές στα έργα του Θεόφιλου είναι οι θεοί του Ολύμπου, οι μορφές του Μεγάλου Αλεξάνδρου, του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και των ηρώων του 1821. Χαρακτηριστικά έργα με τους ήρωες του 1821 μεταφέρω εδώ.
Ο Θεόφιλος πέθανε στις 24 Μαρτίου 1934 στη Μυτιλήνη.
Ο Ρήγας Βελεστινλής και ο Αδαμάντιος Κοραής υποβαστάζουν την Ελλάδα
Η Ελλάς αναγεννάται και ο Φεραίος
Ο ήρωας Αθανάσιος Διάκος
Οι Τούρκοι πιάνουν τον Αθανάσιο Διάκο
Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης καταδιώκων τους Τούρκους
Ο Καραϊσκάκης καταδιώκει τον Κιουταχή
Ο ήρωας Μιλτιάδης Γιαταγάνας
Ο ήρωας Μάρκος Μπότσαρης
Ο ήρωας Μάρκος Μπότσαρης μαχόμενος
Ο Μπότσαρης μπροστά στη σκηνή του πασά
Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης
Ο στρατηγός εκ Πελοποννήσου
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης
Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί τη σημαία
Ο Μητροπολίτης Παλαιών Πατρών Γερμανός
Παπαφλέσσας
Ο χορός του Ζαλόγγου
Οι γιγαντομάχοι ήρωες Νικηταράς, Γκούρας, Ανδρούτσος
Οι τρεις καπεταναίοι
Έφιππος τύπος κλέπτου του Μοριά το 1821
Σκηνή μάχης με Έλληνα και Τούρκο
Τα ελευθέρια
Ελληνική εορτή
Ακούστε και τραγουδήστε μαζί με τα παιδιά το τραγούδι Δέκα Παλικάρια:
